Türkiye’nin söz özgürlüğü karnesi: 67 bireye 299 yıl mahpus cezası

Kamuoyunda ‘Sansür Yasası‘ olarak bilinen düzenleme ekim ayında Meclis’ten geçti. Söz özgürlüğü karnesi yeterli olmayan Türkiye, bu kanunla birlikte gazeteciler ile vatandaşın haber alma hakkını da kısıtlayacak. Milletlerarası arenadaki anketler Türkiye’yi ‘hükümetin medyayı sansürlediği yerler‘ ortasında listelerken, Türkiye’nin tabir özgürlüğü noktasında eşit olduğu ülke ise Suudi Arabistan oldu.

Türkiye’deki tabir özgürlüğü davalarını takip edip raporlayan Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği (MLSA) de bir rapor hazırladı. Rapora nazaran, 41 davada yargılanan 67 bireye toplamda 299 yıl iki ay 24 gün mahpus cezası verildi. MLSA dava izleme koordinatörü Mümtaz Murat Kök, bugün basınla paylaşılan raporla ilgili “Rapor, anayasada garanti altına alınmış temel hakların kullanımının giderek daha fazla kriminalize edildiğini gösteriyor” tabirini kullandı.

Diken’de yer alan raporda 1 Eylül 2021-20 Temmuz 2022 ortasında 23 farklı kentte 1398 kişinin yargılandığı 210 dava incelendi. Bu davalarda 318 gazeteci yargılandı. Davalarda öne çıkan bulgular şöyle oldu:

• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin daha evvel verdiği kararlarda sistematik hak ihlallerine sebebiyet verdiğine hükmettiği kanun unsurlarıyla çoğunluğu aktivist, öğrenci, gazeteci ve siyasetçi olan şahısların yargılanmasına ve bu unsurlarla cezalandırılmasına devam edildi.

‘En çok ‘terörizm’ suçlamaları yöneltildi’

• Önceki devirlerde olduğu üzere bu devirde de takip edilen davalarda en çok terörizm suçlamaları yöneltildi. Yöneltilen suçlamalar ortasında ‘terör örgütü propagandası yapmak’ suçlaması olan 62 davanın 46’sında; ‘terör örgütü üyeliği’ suçlaması olan 44 davanın 38’inde sırf gazeteciler yargılandı.

‘Haberler ve toplumsal medya paylaşımları ‘delil’ sayıldı’

• Yargılanan şahısların yazdıkları haberler ve yazılar, çektikleri fotoğraflar, beyan ve tabirleriyle birlikte sanıkların yaptığı ya da yaptığı tez edilen toplumsal medya paylaşımları bu periyotta yöneltilen suçlamalara sıklıkla kanıt olarak gösterildi.

‘Toplantı ve şov düzenleme hakkı kriminalize edildi’

• 2911 sayılı Toplantı ve Şov Yürüyüşleri Kanunu’na dayanarak açılan davalarla anayasa ve Türkiye’nin taraf olduğu memleketler arası mukaveleler tarafından garanti altına alınan evvelden rastgele bir müsaadeye tabi olmaksızın barışçıl toplantı ve şov yürüyüşleri düzenleme hakkının kriminalize edildiği kaydedildi. Bu davalarda yöneltilen suçlamalara, yönetimlerin 2911 sayılı yasanın 17’nci ve 19’uncu unsurlarına dayanarak ‘milli güvenlik, kamu tertibi, kabahat işlenmesinin önlenmesi, genel sıhhatin ve genel ahlakın yahut diğerlerinin hak ve özgürlüklerinin korunması’ maksadı güttüğü argüman edilen yasakları sıklıkla kanıt olarak gösterildi. Pandemi önlemleri münasebet gösterilerek alınan yasaklama kararları da suçlamalara kanıt olarak gösterildi.

‘Hapis cezalarında artış’

• Önceki raporlama periyotlarına nazaran bu devirde karara bağlanan davalarda verilen mahpus cezalarında radikal bir artış gözlemlendi. Söz özgürlüğü üzerindeki baskıyı ve mahkemelerin değişen siyasi konjonktürle birlikte artan cezalandırma iradesini gösterir formda hak savunucusu Osman Kavala’ya verilen ağırlaştırılmış müebbet, gazeteci Rojhat Doğru’ya verilen müebbet mahpus cezalarına ek olarak bu devirde karara bağlanan 41 davada yargılanan 67 şahsa toplamda 299 yıl iki ay 24 gün mahpus cezası verildi.

‘İfade özgürlüğü soruşturmaları çarçabuk davaya dönüşüyor’

• Verilen mahpus cezalarına emsal formda bu devirde karara bağlanan davalarda verilen beraat kararlarında da önemli bir artış kaydedildi. Her ne kadar Adalet Bakanlığı istatistiklerinde kovuşturmaya yer olmadığına dair verilen kararlarda geçen yıla oranla sırf yüzde 0,4’lük bir düşüş olduğu belirtilse de bu periyotta 226 kişi hakkında 51 davada beraat kararı verilmesinin söz özgürlüğünü ilgilendiren soruşturmaların çarçabuk davaya dönüştüğüne işaret etmektedir.